GÜBRE NEDİR?
İçerisinde bir veya birkaç bitki besin maddesini bir arada bulunduran maddelere gübre denir.
Gübreler yapılarına göre ticari gübreler ve işletme gübreleri olmak üzere iki gruba ayrılır.
TİCARİ GÜBRELER
Bileşiminde azot,fosfor ve potasyum gibi bitki besin maddelerinden birini veya birkaçını bir arada bulunduran ve ticaret amacı ile pazarlanan gübrelere ticari gübre denilmektedir. Halk arasında “suni gübre” veya “kimyevi gübre” diye adlandırılan bu gübrelerin değeri doğrudan doğruya bünyelerindeki besin maddesi miktarı ile ölçülmektedir.
Gübreler içerisinde en sıklıkla kullanılan tür ticari gübrelerdir. Gübre bayilerinde satılan ticari gübrelerin bileşimlerinde bir veya birden fazla bitki besin maddesini bir arada bulundurur. İşletme gübrelerinden farklı olarak yüksek miktarda bitki besin maddesi içerir ve suda kolayca çözünürler.
Azotlu,fosforlu,potasyumlu ve kompoze gübreler olmak üzere 4 ana gruba ayrılılar.
AZOTLU GÜBRELER
- Kök oluşumunu,bitkinin gelişmesini ve büyümesini sağlar,
- Bitkilerin olgunlaşmasını hızlandırır,
- Alınacak ürünün kalitesini yükseltir,
- Tane dökülmesini önler,
- Verimi arttırır,
- Taneler dolgun olur
Azotlu gübrelerin eksikliğinin belirtileri
- Diğer besin maddelerinin alımını yavaşlatır.
- Proteinlerin ve enzimlerin aktivitesi yavaşlar.
- Bitki gelişmesi durur,bitki bodur kalır.
- Alt yapraklar sararmaya başlar.
- Azot noksanlığı,hububatta sapa kalkma dönemi başında olursa,yapraklar açık yeşil bir renk alır.Saplar ince ve zayıf başaklar kısa kalır ve taneler iyi olgunlaşmaz
- Verim düşer.
CAN - KALSİYUM AMONYUM NİTRAT (%26 N)
Can tüm bitkilerde üst gübre olarak yaygın biçimde kullanılır.Yapısında %26 Azot(N) bulunur. Yeteri kadar gübre kullanmadan yapılan uygulamalarda gelişimi gerilemiş ve solmuş bitki yapısı ortaya çıkarken, gereğinden fazla yapılan uygulamalarda ise aşırı gelişme ile birlikte, mahsulde olgunlaşma ve hasat gecikir.
CAN kullanımında dikkat edilmesi gereken diğer bir hususta, bu gübrenin kullanıldığı bölgeler de yağış miktarı yeterli olmalı veya sulama imkanı bulunmalıdır. Çünkü dolgu maddesi olarak kireç kullanılmakta olup, kireç suda yavaş ve uzun sürede çözünebilmektedir. Bu nedenle kurak bölgelerde Amonyum Nitrat kullanımı tercih edilmelidir.
Çeltik hariç, bütün bitkilerde rahatlıkla kullanılabilir. Özellikle Marmara ve Karadeniz gibi yağışlı bölgelerde ve asitli topraklarda kullanımı daha da önem arz etmektedir.
AN - AMONYUM NİTRAT GÜBRESİ (%33 N)
Amonyum Nitrat gübresi bünyesinde toplam %33 azot bulunduran bir gübre çeşididir. Bu özelliği ve toprakta hızlı çözünen bir gübre olması sebebiyle hem hızlı etki eder, hem de etki süresi diğer azotlu gübrelere oranla daha uzun sürer.
Amonyum Nitrat uygulaması sonrasında toprakta herhangi bir pH değişimi gözlenmez. Yapısı gereği nötr tipte bir gübre olup her türlü toprakta rahatlıkla kullanılabilinir. İçeriğindeki nitrat azotunun kolay yıkanması sebebiyle yağış miktarı yüksek olan bölgelerde kullanımı çok fazla tavsiye edilmez. Bu tipteki bölgelerde Amonyum Nitrat kullanımı tek seferde değil, 2-3 uygulama şeklinde olmalıdır. Böyle bir uygulama ayrıca hem verime hem de kaliteye etki etmektedir.
Amonyum Nitrat gübresi kurak bölgeler içinde büyük önem arz etmektedir. Türkiye koşullarında özellikle İç Anadolu gibi yağış oranı az olan bölgelerde %26 CAN gübresi yerine kullanımı tercih edilmelidir, zira Amonyum Nitrat gübresi toprağın kendi nemi ile eriyebilmektedir.
Amonyum Nitrat gübresinin suda hızlı ve kalıntısız çözünen bir yapıya sahip olmasından dolayı, damla sulama sistemlerinde sorunsuzca kullanılabilmektedir.
Çeltik hariç, her türlü hububatta, sebzede, meyve ağaçlarında, zeytinde, bağlarda, pamuk, mısır ve ayçiçeğinde kullanılabilmektedir.
AS - AMONYUM SÜLFAT (%21 N)
Amonyum Sülfat, %21 oranında amonyum azotu (N) ve %24 oranında sülfat formunda kükürt (S) içeren bir gübredir. Çiftçilerimiz arasında kristal yapısından dolayı “Şeker Gübre” olarak ta bilinmektedir.
İçeriğindeki kükürt sayesinde bitkilerin kükürt gereksinimi karşılanabilmektedir. Bu nedenle amonyum sülfat üst gübreleme yanında, taban gübresi olarak ta kullanılabilmektedir. Amonyum formundaki azotun nitrata dönüşmesi sırasında ortamda zamanla pH düşer, uzun süreli kullanımlarda toprak asitliliği yükselir. Bu nedenle yoğun kullanımlarda kireçleme yapılmasına dikkat edilmeli ve ihmal edilmemelidir.
Genel olarak asitliliği yüksek topraklarda (pH düşük) Amonyum Sülfat yerine %33 Amonyum Nitrat gübresi uygulaması yapılmalıdır.
Amonyum Sülfat asit karakterli olmayan tüm topraklarda yetişen; ağaçlarda ve sebzelerde rahatlıkla üst gübresi olarak uygulanabilmektedir. Özellikle çeltik tarımında çiftçilerimiz tarafından yoğun olarak kullanılmaktadır.
ÜRE (%46 N)
ÜRE %46 azot oranıyla en yüksek azot oranına sahip gübre çeşididir. Beyaz renkte ve kokusuz olup, pril veya granül yapıdadır. ÜRE tüm bitkilerde, üretim periyodu boyunca kullanılabilmektedir.
Bitkiler ÜRE azotunu bünyelerine doğrudan alabilirler. Fakat ÜRE'nin bitkilere daha yarayışlı hale gelebilmesi için parçalanarak amonyum ve nitrata dönüşmesi gerekir. Bu sürede göz önüne alındığında diğer azotlu gübrelere göre ÜRE uygulamasının daha önce yapılması gerekmektedir.
ÜRE toprağa atıldığı zaman, toprakta bulunan üre bakterileri tarafından parçalanarak form değiştirir ve yarayışlı hale geçer.
Bu dönüşüm sırasında, üst gübresi olarak kullanılan ÜRE'nin toprak yüzeyinde kalması halinde kısa sürede %30'a varan gaz halinde azot kayıpları yaşanabilmektedir. Özellikle bu durum kireçli ve kumlu toraklarda daha yüksek gözlenmektedir. Üre: Yedi gün içinde etkisini gösterir gübrenin etki süresi 45 gündür
ÜRE'nin bitkilerde boy yapıcı ve kök geliştirici etkisi vardır. Ayrıca meyve ve dane gelişimine de etki etmektedir. Bu özellikleri de dikkate alındığında hububat ve mısır başta olmak üzere her türlü bitkide rahatlıkla kullanılabilir.
ÜRE yetersiz verildiğinde bitkinin gelişmesi yavaşlar,yapraklar sararır,verim düşer.
FOSFORLU GÜBRELER
- Kök oluşumunu ve kök büyümesini sağlar,
- Bitkilerin olgunlaşmasını çabuklaştırır,
- Mahsulün kalitesini yükseltir,
- Tane dökümünü önler,
- Verimi çoğaltır,
- Bitkinin kurağa dayanıklılığını arttırır,
- Bitkinin hastalılara karşı mukavemetini arttırır,
- Taneler doldun olur
Fosforlu Gübrelerin Eksikliğinin Belirtileri
- Bitkiler bodur kalır. Dal ve yapraklar tam olarak gelişemez,
- Saplar zayıf,kök büyümesi ve hububatta sapa kalkması sınırlı olur,
- Bitki yaprağı kirli yeşil yada kırmızımtırak renkte olur,
- Genelde yapraklar erken dökülür,
- Meyve ağaçlarında sürgün büyümesi,tomurcuklanma ve çiçek açma yavaşlar.
DAP (Diamonyum Fosfat) 18,46,0
Bileşiminde %18 azot (N) ve %46 fosfor (P2O5) ihtiva eder. İçeriğindeki fosforun büyük kısmının suda eriyebilmesi ve azotunda amonyum formunda bulunmasından dolayı toprağa atıldıktan sonra, uygun koşullar (sıcaklık, nem) oluştuğu anda, fosfor ve azot kullanıma hazır olur.
Ayrıca yağış ve sulamanın gereğinden çok olması durumunda azotun amonyum formunda olmasından dolayı azot kaybı yaşanmaz.
DAP gübresi kompoze gübre çeşidi olmakla birlikte, fosforlu gübre gibi kullanılmalıdır. Aşırı fosfor uygulaması sonucunda toprakta fosfor birikimi meydana gelecek olup bu birikim çinko noksanlığına sebep olur. Bu nedenle dengeli gübreleme yapılmasına dikkat edilmelidir.
DAP kullanımında diğer önemli nokta ise uygulama zamanın doğru olmasıdır. Zamanından önce yapılacak uygulama fosforun topraktaki kireç ile birleşerek yararsız hale geçmesine neden olurken, geç yapılacak uygulamalarda ise fosforun toprak yüzeyinde kalacak olmasından dolayı bitkiye yine yarar sağlamayacaktır.
Hububat ekimlerinde mibzerle tohum derinliğine ve banda verilerek uygulanmalıdır.
Ayrıca meyve ağaçlarında şubat ve mart aylarında, ilkbaharda ekilecek bitkilerde ise ekimden hemen önce tohum derinliğine uygulanması uygun olacaktır.
TSP (Triple Süper Fosfat) 0,46,0
Triple süper fosfat gübresi %46 oranında suda eriyebilen fosfor içermektedir.Taban gübresidir.Tüm bitkilerde kullanılır.Ekimle beraber veya ekim işleminden önce toprağa verilmelidir. Fosfor bitkinin ilk gelişim döneminde çok gereklidir; kök oluşumu ve gelişmesini teşvik eder ve kuvvetli çiçeklenmeyi sağlar.
Fosforlu gübreler toprakta sıkı şekilde tutunurlar ve fazla hareket etmezler. Onun için bu gübrelerin Sonbahar ve Kış aylarında toprağa verilmeleri uygundur.
MAP (Mono Amonyum Fosfat) 12-61-0
Damlama, yağmurlama, mini spring gibi her türlü sulama sisteminde kullanılabilir. Uygulanacak miktar iklim, toprak ve ürün cinsi hava ısısı, verim durumu, sulama sistemi farklılığı gibi nedenlerle değişebilir. Çiçeklenme ve kök gelişimi döneminde bitkilerin fosfor ihtiyacını karşılamak için kullanılır. MAP suda tamamen eriyen, fosfat kaynağı gübreler arasında en yüksek oranda fosfat içeren gübredir. MAP gübresindeki azotun tamamı amonyak azotu olduğundan, bu elementin bitkilere kontrollü olarak ulaşması sağlanır. MAP kullanımı sayesinde damla sulamada kullanılan gübreli suyun pH 4,5 civarında tutulmasıyla verilen tüm ana ve iz elementlerin bitkilerce daha kolay alınması sağlanır.
POTASYUMLU GÜBRELER
Yurdumuz toprakları genelde potasyum bakımında yeterli kabul edildiğinden,potaslı gübre tüketimi de sınırlıdır.Potasyumlu gübreler ancak,toprak analizi yaptırıldıktan sonra verilen tahlil sonuçlarına göre ihtiyacı olan yerlerde,uygun miktarda kullanılmalıdır.
İçerisinde potasyum bulunduran gübreler;
- Bitkinin dayanıklılığını arttırır,
- Ürünün kalitesini yükseltir,
- Bitkinin olgunlaşmasını çabuklaştırır,
- Verimi arttırır,
Potasyumlu Gübrelerin Eksikliğinin Belirtileri
Potasyum eksikliği daha çok genç bitkiler üzerinde etkisini gösterir.Bitkilerin besin elementi ve su alımında etkilidir.
- Yeterli potasyum alamayan bitkilerin yaprakları pörsür,aşağı doğru sarkar,
- Kenarları önce açık yeşil daha sonra kahverengi bir renk alarak ölü dokular meydana gelir,
- Bitki dona ve mantarı hastalıklara karşı hassas olur,
- Potasyum eksikliği çok fazla ise yaprak kavrulması ve kahverengi yaprak lekeleri görülür.
Potasyum Sülfat (0,0,50)
Potasyum Sülfat, %50 potasyum içeren (K2O) granül veya toz yapıda olabilen bir gübre çeşididir.
Türkiye toprakları potasyum açısından zengindir. Fakat özellikle yağışın çok, sulamanın yoğun yapıldığı bölgeler ile, toprak özelliği açısından kumlu ve geçirgen topraklarda potasyum takviyesi yapılmalıdır.
Bitkiler üretim periyodu boyunca potasyuma gereksinim duyarlar. Yapısal özelliğinden dolayı potasyum toprakta geç çözünür. Bu nedenle taban gübresi olarak ya doğrudan ya da diğer taban gübreleri ile karıştırılarak kullanılmalıdır. Potasyum tüketimi özellikle bitkide meyve tutumundan sonra artar.
Potasyum meyvede; Asit-şeker oranını dengeler, renklenmeye etki eder, tat ve kokuyu arttırır, meyve dökümü sorununu en aza indirger, hastalık ve zararlılara karşı direnci arttırır, don tehlikesi ve soğuklar karşısında dayanıklılığın artmasını sağlar. Ayrıca hububatta sap kalitesini arttırarak verim kayıplarına neden olan ekin yatmalarını engeller.
Potasyum sülfat her türlü tarımsal üretimde kullanılabilinir. Ancak özellikle sebze, patates, turunçgiller, tütün ve bağlarda kullanımı tavsiye edilir.
Bünyesinde ayrıca kükürt bulunduğundan bitkilerin kükürt ihtiyacını da karşılar.
Potasyum Nitrat (13,0,46)
Bu gübre diğer granül kompoze gübrelere oranla daha pahalı olduğu için genellikle damla sulama ve yağmurlama sistemleri ile sera veya bahçelerde yaygın biçimde kullanılmaktadır.
Üst gübrelemede kullanılan bu gübre suda kolaylıkla eriyebilmekte ve kullanıldığı bitkiler için nitrat ve potasyum kaynağı oluşturmaktadır. Bu gübreden yaprak gübrelemesinde de yararlanılabilmektedir.
KOMPOZE GÜBRELER
Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini bir arada bulunduran gübrelerdir.
Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot,fosfor ve potasyumdur.
Bu besin maddeleri % olarak ifade edilmektedir.Örneğin 20-20-0 oluşumunda meydana gelen bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot,20 kilo saf fosfor vardır.Potasyum ise yok demektir.
Kompoze gübreler birkaç çeşit bitki besin maddesini birlikte bulundurdukları için çiftçileri çeşitli gübreleri de ayrı ayrı alma taşıma, depolama ve tarlaya verme sıkıntısından kurtarmış olur. Bu gübrenin kullanımı daha az emek ve zaman harcayarak çiftçiye ekonomi ve kolaylık sağlar.
Bütün bu iyi yöntemlerine rağmen her zaman kompoze gübre kullanamayız. Çünkü:
- Kompoze gübrelerin içinde bulunan bitki besin maddeleri miktarı ekeceğimiz bitkinin isteğine her zaman uygun olmayabilir. Az olabilir, istenenden çok olabilir.
- Kompoze gübrenin içinde bulunan bitki besin maddeleri iklime ve toprağımızın özelliğine göre ayrı ayrı ve farklı usullerle verilmesi gerekiyor olabilir. Kompoze gübrelerde besin maddeleri bir arada olduğundan bu imkansızdır.
Kompoze gübrelerin bu özellikleri göz önünde bulundurularak yararın daha çok olacağının düşünüldüğü hallerde kullanılması uygun olabilmektedir.
Tarlamızdan aldığımız toprak örneklerinin analiz sonuçlarına göre toprağımızda azot ve fosfor yanında potasyum eksikliği de görülüyorsa o zaman içinde azot,fosfor ve potasyum bulunduran kompoze gübreleri kullanmalıyız.
Genellikler kompoze gübreler içinde tek besin maddesi bulunan diğer gübrelerden daha pahalıdır. Bunun sebebi bir çok besin maddesinin bir araya getirilerek içindeki besin maddesi miktarının arttırılmış olmasıdır.
15-15-15 KOMPOZE GÜBRE (%15 N,%15 P,%15 K)
İçeriğinde üç ana gıda maddesinin, azot(N),fosfor(P) ve potasyum(K) eşit oranda (100 kilogram gübrede 15 er kilogram azot,fosfor ve potasyum) bulunduğu bu gübrenin içindeki azot genellikle üre(amid) formundadır.
Her üç elementin eşit tutulduğu bu gübre özellikle taban gübrelemesinde yaygın şekilde kullanılmaktadır. Bu kompoze gübrenin,mutlaka toprak analizine raporlarına göre kullanılması gereklidir.
20-20-0 KOMPOZE GÜBRE (%20 N,%20 P,%0 K)
İkili (azot ve fosfor) karışımından oluşan bir kompoze gübredir. İçeriğinde %20 üre (amid) formunda azot ve %20 oranında fosfor (100 kilogramında 20 kilogram azot ve 20 kilogram fosfor bulunmaktadır.)
Hububat ve pamuk başta olmak üzere bir çok bitkide ekim sırasında taban gübresi olarak kullanılır. Verilecek miktarın hesaplanmasında yetiştirilecek bitkinin fosfor ihtiyacı dikkate alınmalıdır. Yeteri kadar verilmezse bitkilerde kök gelişimi zayıf olur. Boy kısa kalır,olgunlaşma gecikir,meyveler dökülür,verim düşer.
Her cins toprakta kullanılabilir. Tarlanın iyi hazırlanmış olması etkisini daha da arttırır. Suda erime özelliği yüksek olduğundan ekimden önce veya ekim sırasında tohumla birlikte kullanılır.
İŞLETME GÜBRELERİ
İşletme gübrelerinin hayvan gübresi,yeşil gübre,kemik unu,kan tozu,boynuz ve tırnak tozu gibi çeşitleri vardır.Ancak işletme gübrelerinin içerisinde en çok hayvan gübresi kullanılır. Hayvan gübresi mevsimine göre tarla kenarında en az 3 ay bekletilmelidir.
Ahır Gübresi Nedir?
Ahır hayvanlarının katı dışkıları ile yataklıklarının(saman,ot gibi)artıklarından oluşan karışıma ahır gübresi denir.
Çiftlik gübresinin yapısı,hayvanın yaşı,cinsi,beslenme durumu ve yataklık olarak kullanılan materyalin cinsine bağlı olarak değişir. 1 ton ahır gübresinde ortalama 5.5 kilogram azot,2.5 kilogram fosfor,5.5-6 kilogram potasyum ve diğer önemli besin maddeleri bulunmaktadır.
Faydaları Nelerdir?
Ahır gübrelerinin bitkilerin gelişimi için gerekli besin maddeleri sağlar. Aynı zamanda toprağın yapısını tarıma uygun hale getirir. Toprağın fiziksel,kimyasal ve biyolojik özelliklerini düzenler.
Ahır gübresinin toprağa verilmesi sonucu toprağın su tutma kapasitesi artar. Geçirgenliği olumlu yönde etkilenir. Böylece ahır gübresi,suyun toprak yüzeyinden bağımsızca akmasına,buharlaşmasına ve tarıma elverişli toprakları taşıyıp götürmesine engel olur. Gübreleme ile toprağın tarlada tutulması erozyon tehlikesine karşı tedbir olarak düşünülmelidir.
Ahır gübrelerinin uygulandığı topraklar daha kolay tava gelir ve işlenmesi kolaylaşır. İnce yapılı kumlu toprakların parça bağlılığını gevşetir,hava boşluklarını arttırır ve toprağa bitki gelişimi için uygun bir yapı kazandırır.
Ahır gübrelerinin önemli özelliklerinden biride zengin mikroorganizma kaynağı olmasıdır. Toprakla karıştırılan ahır gübresi topraktaki mikroorganizma sayısını ve etkinliğini arttırır,biyolojik değişimlerin hızlandırılmasını sağlar.
Hayvanlar yedikleri yemeklerdeki besin maddelerinin ancak %45 inden yararlanabilirler yemde bulunan bitki besin maddelerinin yarısından fazlası dışkı ile ahır gübresine geçer. Bu nedenle ahır gübreleri içerdikleri besin maddelerinden dolayı bitki için de zengin bir besin kaynağıdır.
Ahır Gübrelerinin Yararlı Olması Nelere Bağlıdır?
Ahır gübresinin yararlı olabilmesi için,tarla kenarında en az 3 ay,mümkünse 6 ay bekletilmesi gerekmektedir. Gübrenin bitkiye ve toprağa faydalı hale gelebilmesi için bekletme işlemi mutlaka yapılmalıdır.
Ahır gübresinde organik madde ve besin maddeleri kaybını önlemek için,gübre tarlaya serildikten sonra pullukla toprak altına gömülmelidir. Aksi halde gübre tarlada bekletilme süresine bağlı olarak değerinden çok şey kaybeder.
Yeşil Gübre
İşletme gübrelerinden biride yeşil gübredir. Yeşil gübre baklagil cinsi bitkilerden seçilir. Baklagiller havanın azotundan yararlanarak köklerinde azot depolayan ve toprağın azotça zenginleşmesini sağlayan bitkilerdir.
Çiftlik gübresinin bulunamadığı durumlarda toprağa organik madde kazandırmanın diğer bir yöntemi de yeşil gübrelemedir. Yeşil gübre bitkileri fiğ,üçgül,yabani bezelye gibi bitkiler olup sonbaharda ekilir ve ilkbaharda çiçeklenmeden önce biçilerek toprağa karıştırılır.
Bu uygulamaya toprağın organik maddesi az olan yerlerde birkaç yıl üst üste devam edilmelidir. Ayrıca bahçelerdeki yaprak,mısır sapı ve benzerleri gibi maddelerden elde edilecek çürüntüler de toprak verimliliğini arttırmak için kullanılabilir.
Bu artıkların çürümeleri yani yarayışlı hale geçmeleri çiftlik gübresinde olduğu gibi bazı işlemlerin yapılmasını gerektirir. Çürüntü elde edildikten sonra saçılarak toprağa 5-10 cm derinlikte karıştırılmalıdır.
Detaylı bilgi almak için Keşan Ticaret Borsası’na başvurduğunuz takdirde ziraat mühendislerimiz tarafından bilgi verilecektir.
